Türkiye’nin Tarihi Coğrafyası Ders Notları

Türkiye’nin Tarihi Coğrafyası I – Ders Notları

Temel Kavramlar: Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası ve Özellikleri

• Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası:

  • Anadolu, tarih boyunca çok sayıda uygarlığı barındırıp şekillendirmiştir. Mezopotamya, Mısır ve Ege gibi medeniyet havzalarıyla etkileşim içindedir.
  • Özellikle Asya, Avrupa ve Afrika kıtaları arasındaki stratejik konumu nedeniyle ticaret, göç, savaş ve kültürel kaynaşmanın merkezinde bulunur.
  • Anadolu’nun tarih öncesinden bu yana yerleşim gören bir bölge olması, arkeolojik zenginliğinin önemli bir kaynağıdır.

• Fiziki Coğrafya:

  • Dağlar: Kuzey Anadolu’da Karadeniz Dağları, güneyde ise Toroslar yer alır. Bu dağlar, ticaret yollarını ve ulaşımı etkilemiştir.
  • Akarsular: Fırat ve Dicle nehirleri Mezopotamya ile Anadolu’yu birbirine bağlarken, Kızılırmak ve Sakarya gibi nehirler Anadolu içindeki ticarete can vermiştir.
  • Boğazlar: İstanbul ve Çanakkale Boğazları, Karadeniz ve Akdeniz arasında kritik bir geçit oluşturur.
  • İklim: Anadolu’nun çeşitli bölgelerinde Akdeniz, Karadeniz ve karasal iklim etkileri görülür. Bu durum, tarım ve yerleşim örüntüsünü şekillendirmiştir.

Anadolu’nun Tarih Öncesi Çağları

Paleolitik Çağ (Eski Taş Devri)

• Tarihsel Arka Plan:

  • M.Ö. 600.000 ila 10.000 yılları arasını kapsar.
  • Bu dönemde insanlar avcılık ve toplayıcılıkla yaşamını sürdürmüştür.

• Önemli Yerleşim Alanları:

  • Karain Mağarası (Antalya): Anadolu’da en eski insan izleri bu mağarada bulunmuştur.
  • Yarımburgaz Mağarası (İstanbul): Anadolu’da bulunan en eski yerleşim yerlerinden biri.
  • Beldibi ve Belbaşlı Mağaraları: Taş aletler ve kazıntılarla dikkat çeker.

• Toplumsal Yaşam:

  • Mağaralarda yaşayan insanlar, hayvan kemiklerinden ve taşlardan aletler yapmıştır.
  • Ateş ilk kez bu dönemde kullanılmıştır.

Mezolitik Çağ (Orta Taş Devri)

• Geçiş Dönemi:

  • Yaklaşık olarak M.Ö. 10.000 ila 8.000 yılları arasını kapsar.
  • Paleolitik dönemden Neolitik döneme geçiş süreci olarak kabul edilir.

• Teknolojik Gelişmeler:

  • Mikrolit adı verilen küçük ve işlevsel taş aletler geliştirilmiştir.

• Anadolu’daki Merkezler:

  • Beldibi ve Baradiz, bu dönemin önemli yerleşim yerlerindendir.

Neolitik Çağ: Yerleşik Hayata Geçiş ve Tarım

Genel Özellikler

• Bu dönemde insanlar tarımı ve hayvan evcilleştirmeyi öğrenmiş, yerleşik hayata geçmiştir.

• Anadolu’daki Önemli Yerleşimler:

  • Çatalhöyük (Konya): Dünyanın ilk şehir yerleşimlerinden biri. Evlerin bitişik düzeni ve duvar resimleri dikkat çekicidir.
  • Hacılar (Burdur): Anadolu’daki ilk tarım köylerinden biri.
  • Göbeklitepe (Urfa): Dünyanın en eski tapınak kompleksi olarak kabul edilir.

• Kültürel ve Teknolojik Gelişmeler:

  • Seramik çanak-çömlek yapımı, mimarlık ve sanat çok ilerlemiştir.
  • Duvar resimleri dini ve günlük yaşam sahnelerini anlatır.

Tunç Çağı: İlk Şehir Devletleri

İlk Tunç Çağı (M.Ö. 3000-2000)

• Anadolu’da ilk defa maden işlenmeye başlandı.
• Troya (Truva) ve Alacahöyük, bu dönemin önemli merkezleridir.

Orta Tunç Çağı (M.Ö. 2000-1750)

• Anadolu’da ilk yazının kullanıldığı dönemdir.
• Asur Ticaret Kolonileri bu dönemde etkili olmuştur. Kaneş (Kültepe) en önemli merkezdir.

Asur Ticaret Kolonileri Çağı

• Anadolu ile Mezopotamya arasında yoğun ticari ilişkiler geliştirilmiştir.
• Yazının Anadolu’ya girişi, bu dönemin önemli olaylarından biridir.
• Ticaret malları: Bakır, kalay, kumaş.

Hattiler, Huriler ve Hititler

Hattiler

• Anadolu’nun bilinen en eski halklarındandır. M.Ö. 2500 yıllarında bölgede yaşamışlardır.
• Kültür ve Din:
  • Çok tanrılı bir inanç sistemine sahiptiler.
  • En önemli tanrıları, Güneş Tanrıçası ve Fırtına Tanrısı idi.
  • Tapınaklar, dini törenlerin merkeziydi. Arkeolojik kazılarda dini ritüellere ait kalıntılar bulunmuştur.
• Sanat ve Mimari:
  • Özellikle altın ve gümüşten yapılan süs eşyaları dikkat çeker.
  • Alacahöyük’te bulunan güneş kursları ve hayvan figürleri, Hattiler’in sanata olan ilgisini göstermektedir.

Huriler

• Köken ve Yayılım:
  • Kökenleri Güney Kafkasya’ya dayanmaktadır. M.Ö. 3. binyılda Anadolu’nun doğusunda yaşamışlardır.
  • Huriler, Hititler ve Asurlular gibi büyük uygarlıklarla etkileşim içinde bulunmuştur.
• Dini ve Kültürel Özellikler:
  • Tanrı ve tanrıçaları doğa olaylarıyla ilişkilendirmişlerdir. Örneğin, ay, güneş ve yıldızlara tapmışlardır.
  • Dinsel metinlerinde zengin mitolojik unsurlar bulunmaktadır. Mitanni Krallığı dönemi Huriler’in zirve noktasıdır.
• Sanat ve Yazı:
  • Çivi yazısını kullanmışlardır. Dini ritüellere ait yazıtlar oldukça fazladır.
  • Taş oymacılığı ve seramik işçiliğinde ileri bir düzeye ulaşmışlardır.

Hititler

• Köken ve Kuruluş:
  • Hint-Avrupa kökenli bir halktır. M.Ö. 2000’lerin başında Anadolu’ya yerleşmişlerdir.
  • Başkent Hattusa: Çorum yakınlarında yer alan Hattusa, Hitit İmparatorluğu’nun siyasi ve dini merkezi olmuştur.
• Siyasi ve Askeri Güç:
  • Hititler, M.Ö. 1650-1200 yılları arasında Anadolu’da geniş bir imparatorluk kurmuşlardır.
  • Mısırlılarla yapılan Kadeş Savaşı, dünya tarihindeki ilk yazılı antlaşma olan Kadeş Antlaşması ile sonuçlanmıştır.
• Kültürel ve Dini Hayat:
  • Çok tanrılı bir inanç sistemine sahiptirler ve bu nedenle Hititler’e “Bin Tanrılı Halk” denilmiştir.
  • Yazılı hukuk kuralları oluşturmuşlardır. Bu metinler, dönemin sosyal yapısını anlamamıza ışık tutmaktadır.
  • Tablet arşivlerinde mitolojik hikâyeler, hukuki belgeler ve ticaret anlaşmaları bulunmaktadır.
• Sanat ve Mimari:
  • Büyük surlarla çevrili şehirleri, anıtsal kapıları (örneğin, Aslanlı Kapı) ve tapınaklarıyla tanınırlar.
  • Kabartma sanatı, özellikle Yazılıkaya Tapınağı’ndaki rölyeflerde kendini göstermektedir.

Geç Hititler

• Hititlerin yıkılmasından sonra Anadolu’nun güney ve güneydoğu bölgelerinde kurulmuş bağımsız krallıklardır.
• Bölgesel Özellikler:
  • Malatya, Kargamış ve Zincirli gibi şehirler, Geç Hitit beyliklerinin önemli merkezleridir.
• Sanat:
  • Taş kabartmaları ve stel sanatında Hitit etkisi devam etmiştir.
  • Aslan heykelleri ve tanrı figürleri yaygındır.

Demir Çağı: Urartular

Urartu Krallığı

• Köken ve Yayılım:
  • M.Ö. 9. yüzyılda Van Gölü çevresinde ortaya çıkmıştır.
  • Urartular, doğuda İran ve güneyde Asur sınırına kadar genişlemişlerdir.
• Tarım ve Teknoloji:
  • Sulama kanalları ve barajlar inşa ederek tarımı geliştirmişlerdir. Şamran Kanalı buna örnektir.
• Başkent Tuşpa (Van):
  • Urartular’ın siyasi ve dini merkezidir. Van Kalesi’nde çok sayıda yazıt ve yapı bulunmuştur.
• Sanat ve Mimari:
  • Anıtsal taş yapılar, kale mimarisi ve mezar odaları ile dikkat çeker.
  • Taş ve maden işçiliğinde ileri bir düzeydeydiler.